De mondiale energieopwekking uit zon en wind is de afgelopen jaren geëxplodeerd terwijl kernenergie stagneert. Toch beloofden de afgelopen kabinetten juist in te zetten op kernenergie. Hoe staat het met deze plannen? En wat voor belangen gaan er schuil achter deze focus op een energiebron die zo duur en gevaarlijk is en veel tijd kost om te realiseren?

De plannen van het kabinet Schoof voor de nieuwe kerncentrales worden steeds concreter. Zo konden mensen tot 26 juni reageren op vier mogelijke locaties voor zeven nieuwe kerncentrales. Het ging hierbij om locaties in Borssele, Terneuzen, de Tweede Maasvlakte en de Eemshaven. Voor een mogelijke tweede kerncentrale in Borssele presenteerde het kabinet al een haalbaarheidsonderzoek.

Maar de kosten van de bouw van deze kerncentrales worden steeds hoger ingeschat, terwijl de datum van ingebruikname steeds verder opschuift. Werd er in eerste instantie 14 miljard euro gereserveerd voor het bouwen van twee kerncentrales, is dit ondertussen al ruim verdubbeld tot 30 miljard euro. Ook is de mogelijke opening al verschoven van 2035 naar ‘eind jaren dertig’. Dit terwijl er nog geen schop de grond in is gegaan.

Stagnatie

Dit is onderdeel van een internationale trend. De enige nieuwe kerncentrale van Frankrijk, die van Flamanville, kostte uiteindelijk 17 jaar om te bouwen. Bouwkosten werden in eerste instantie geschat op 3,3 miljard euro, maar eindigden uiteindelijk op 23,7 miljard euro. Na ingebruikname eind 2023 duurde het anderhalf jaar voordat de kerncentrale meer elektriciteit produceerde dan het nodig had. Belastingbetalers en de uiteindelijke consumenten betalen de rekening.

De ‘business case’ voor kernenergie is zwak. Dat blijkt ook uit  de terugtrekking van een van de drie potentiële bouwers van de kerncentrales in Nederland, het Zuid-Koreaanse bedrijf KHNP. Alleen het Franse EDF, verantwoordelijk voor de bouw van de kerncentrale van Flamanville en het Amerikaanse Westinghouse blijven over. Na grote vertragingen en kostenoverschrijdingen in de bouw van de VC Summer kerncentrale in South Carolina liet dat bedrijf de bouwput in de steek en verklaarde zich in 2017 nog failliet.

Terwijl het aantal kerncentrales dat wereldwijd in gebruik is al jaren stabiel blijft, is energieopwekking uit zon en wind geëxplodeerd. 9,15 procent van alle energie die in 2023 werd opgewekt, kwam uit atoomsplitsing, terwijl dit in 1997 nog 17,5 procent was. Elektriciteit uit hernieuwbare bronnen staat nu op dertig procent. Het Internationaal Energie Agentschap verwacht dat dit in 2030 46 procent is.

Heropleving?

Maar als het aan het kapitaal ligt, maakt kernenergie een comeback. Zo kondigden Google en Amazon vorig jaar aan in kleine ‘modulaire’ kerncentrales te investeren. Vooralsnog zijn hier geen werkende voorbeelden van. Microsoft kondigde aan de kerncentrale van Three Mile Island op te knappen en opnieuw op te starten. In 1979 vond hier een gedeeltelijke meltdown plaats.

Voor het bedrijfsleven is kernenergie belangrijk omdat het net zoals de opwekking van energie uit kolen en gas enorm gecentraliseerd is. Het vergt grote investeringen en kan daarom gemonopoliseerd worden door grote bedrijven. In tegenstelling tot energieopwekking uit zon en wind, zou een kerncentrale 24/7 energie moeten kunnen leveren. Dit stelt bedrijven in staat om maximale controle over het productieproces uit te oefenen, zoals waar en wanneer er wordt geproduceerd.

De Amerikaanse president Donald Trump steunt de grote techbedrijven en kondigde een nucleaire ‘renaissance’ aan. Het land heeft tientallen kerncentrales, maar de gemiddelde leeftijd is 42 jaar. Trump wil af van de afhankelijkheid van derde landen zoals Rusland voor de winning van uranium. Ook wil hij snoeien in de regelgeving en toezicht op de productie van kernenergie.

Gevaarlijk

Een belangrijk probleem van kernenergie is dat bedrijven binnen het kapitalisme altijd proberen te bezuinigen op de kosten. Het gevaar op ongelukken wordt verder vergroot door natuurrampen, die door de klimaatcrisis in frequentie en impact zullen toenemen. Kerncentrales zijn voor de koeling bijvoorbeeld afhankelijk van grote hoeveelheden water en worden daarom vaak aan de kust gebouwd. Dit maakt ze kwetsbaar voor overstromingen, zoals in Fukushima in 2011, of onderbrekingen door te warm water.

Ook is er nog steeds geen veilige oplossing gevonden voor de verwerking van kernafval. Zo proberen wetenschappers nu vaten kernafval te lokaliseren die tussen 1950 en 1980 werden gedumpt op de bodem van de Atlantische Oceaan. In totaal werden er op deze manier in totaal 200.000 vaten naar de bodem van de oceaan afgezonken.

Kernafval wordt nu op andere manieren opgeslagen, maar kan honderdduizenden jaren straling blijven afgeven. Het vergt een bijzonder soort techno-optimisme om te denken dat een economisch systeem waarin winstzucht, oorlog en klimaatcrisis ingebakken zijn, in staat is dit op een veilige manier op te bergen.

Klimaatcrisis

Rechts gebruikt de ontwikkeling van kernenergie als afleiding om het niet over de klimaatcrisis te hoeven hebben. Om de klimaatcrisis te kunnen bestrijden, is het namelijk nodig dat we olie- en gasbedrijven ontmantelen, gaan produceren naar behoefte in plaats van voor winst en publieke voorzieningen opbouwen in plaats van individuele consumptie aanjagen. De belofte van kernenergie over vijftien jaar is de belofte om verder alles bij het oude te laten.

Het optreden van de rechtse meerderheid in de Tweede Kamer is wat dat betreft veelzeggend. Het schortte de CO₂-heffing voor grote bedrijven op en verklaarde het doel om ‘klimaatneutraal’ te worden controversieel, terwijl de plannen voor kernenergie gewoon doorgaan. Maar ook de productieketen van kernenergie is niet CO₂-neutraal en de grondstof uranium is in tegenstelling tot de aanwezigheid van zon en wind eindig.

Perspectief

Of de nieuwe kerncentrales er komen, is nog de vraag. Het kabinet moet nog een bedrijf vinden dat de centrales gaat bouwen en vanuit de plaatselijke bevolking kan er ook verzet komen. Begin dit jaar besloot een Kamermeerderheid bijvoorbeeld dat er geen kerncentrale zou komen in Groningen in verband met de desastreuze gevolgen van de gaswinning. Maar de Eemshaven staat nog steeds op de nominatie als mogelijke locatie.

Voor de BV Nederland is de zwaar gesubsidieerde kernenergie een uitkomst. Op steeds meer plekken is het namelijk niet mogelijk om nieuwe bedrijven aan te sluiten op het stroomnet.

Achterblijvende investeringen in het stroomnet zorgen ervoor dat Nederlandse netbeheerders tot 2040 tegen de 200 miljard euro moeten investeren in het elektriciteitsnet. Als zij in staat zijn dit geld te verhalen op consumenten, in plaats van bijvoorbeeld bedrijven die jaarlijks 40 miljard euro ontvangen aan fossiele subsidies, betekent dit voor ons een verdubbeling van de elektriciteitsrekening.

Maar aanpassing van de energie-infrastructuur is hoognodig. Niet alleen is energiewinning uit zon en wind explosief gestegen, maar is de behoefte aan elektriciteit ook gegroeid door de toename van elektrische auto’s en huizen die van het gas af gaan.

Tegenover de push voor kernenergie zou links juist de nadruk moeten leggen op decentrale energieopwekking zo dicht mogelijk bij huis en investeren in manieren om opgewekte energie tijdelijk op te slaan. De klimaatcrisis en de energieslurpende AI-boom onderstrepen ook de noodzaak voor controle over de productie, omdat de energiehonger van het kapitaal grenzeloos is.

Foto: Protest tegen de ‘sprookjes’ over kernenergie georganiseerd door Greenpeace (Copyright: Eric De Mildt / Greenpeace )

Overgenomen van socialisme_*nu.