Je hoeft niet alle Europese verordeningen of pacten van de voorbije twee jaar gelezen hebben om te weten dat de Europese Unie met haar neoliberale politiek in een stroomversnelling is gekomen. Europese leiders proberen in een koortsachtig tempo het onheil dat ze met hun monetaire unie aanrichtten te bezweren door dit af te wentelen op de werkende klasse. Veeleer dan het arsenaal aan antisociale maatregelen nog eens onder de loep te nemen, willen het hier hebben over een tegenoffensief.

Mensen kunnen hun onvrede met de Europese Unie op diverse wijzen gestalte geven. Emotionele verontwaardiging is er een van, en een belangrijke, want ze motiveert ons om iets te doen. Aan redenen tot verontwaardiging geen gebrek, de kloof tussen de propaganda over het ‘Europa met zijn unieke waarden’ en de daadwerkelijke politiek is groot. Om maar een voorbeeld te noemen: het akkoord dat op 17 januari getekend werd in Portugal tussen regering, werkgevers en de vakbond UGT. Om aan de wensen van de geldschieters tegemoet te komen werd de arbeidsreglementering aangepast. De jaarlijkse vakantie wordt van 25 naar 22 dagen teruggebracht, er sneuvelen 4 officiële feestdagen, de ontslagvergoedingen worden verminderd van 20 naar 12 (of zelfs 8 ) dagen per gewerkt jaar, de werkloosheidsvergoeding wordt nog verder ingeperkt. Overuren bestaan niet meer, want bedrijven beschikken over een ‘krediet’ van 150 uren per werknemer, per jaar waarin ze zonder extra’s de werknemers kunnen opeisen… De grootste vakbond, de CGTP, heeft het akkoord niet ondertekend en bestempelde het als een terugkeer naar het feodalisme. Toch wordt dit akkoord in de businesswereld als een halve mislukking beschouwd, want het oorspronkelijk vlaggenschip van het regeringsvoorstel hield in dat elke werknemer dagelijks een half uur extra zou werken, zonder enige vergoeding. Het was door het schrappen van deze maatregel dat de conservatieve regering de UGT over de streep kreeg om te tekenen. De CGTP roept samen met andere bewegingen op tot een grote betoging op 11 februari.

De ‘hervorming’ van de arbeidswetgeving in Portugal is natuurlijk maar één facet van het Europese neoliberale offensief. De Griekse arbeidersklasse is ongetwijfeld het zwaarst getroffen, in die mate dat de gezondheid en zelfs het leven van de Grieken erdoor in het gedrang komen, zo bleek uit een rapport van het medische tijdschrift The Lancet. Over de levensomstandigheden van een werkloze Spaanse jongere, een Ierse of een Hongaarse arbeider of zelfs een Duitse ‘ein Euro-Arbeiter’ weten we nauwelijks iets, en het zijn niet de media die ons met informatie daarover overstelpen. Vooral over de leefomstandigheden in de nieuwe lidstaten in Oost-Europa horen we weinig, want die behoren ‘niet eens’ tot de eurozone.

Verzet
Als velen verontwaardigd zijn, kan dit leiden tot sociale actie en verzet. Daarvoor moet dan wel een organisatorisch kader bestaan of gecreëerd worden, en een zeker perspectief om resultaten te kunnen boeken. Als dit binnen nationale grenzen al een probleem is, lijkt het op Europees vlak een bijna onoverkomelijke horde. Alle grote politieke stromingen in Europa belijden een linksere of meer rechtse variant van het neoliberalisme, de linksere (groenen en sociaaldemocraten) met wat meer nadruk op regulering, de meer rechtse op orthodoxie in de begrotingspolitiek. Maar alle zijn ze verenigd door het geloof in de markt en de concurrentie waaraan de werkende klasse zich moet onderwerpen zoals een steen aan de zwaartekracht. Dat is ook de analyse die men kan maken van de stemming van het ‘wettelijk pakket’ (sixpack) in september. Was er in de commissievoorstellen wat meer sprake geweest van groeistimulerende maatregelen (wat tot niet veel verbindt in een Unie waarvan het totale budget maar een procent van het BBP bedraagt) dan had het sixpack over de hele lijn op een overweldigende meerderheid kunnen rekenen.

Een linkse strategie die gericht is op een institutioneel-politieke overwinning is niet realistisch. Er is trouwens geen institutionele weg om de Raad van ministers, partij bij elke goedkeuring van een Europese wet, af te zetten of via verkiezingen te verwijderen. Of het zou een wonderlijk getimede gelijktijdige champagne in tien of twintig lidstaten moeten zijn…

Het lijkt realistischer om op de vakbeweging te rekenen om krachten te verzamelen tegen het neoliberaal Europa. Het is voor iedereen zonneklaar dat de georganiseerde arbeidersbeweging het mikpunt is van de Europese economic governance, en dat haar bestaansgrond zelf – de collectieve verdediging van arbeidsbelangen – op het spel staat. In haar ‘aandachtspunten’ voor 2012 heeft de Commissie het bijvoorbeeld expliciet over ‘de wetgeving inzake arbeidsbescherming hervormen in overleg met de sociale partners, buitensporig rigide bepalingen van overeenkomsten voor onbepaalde tijd aan banden leggen’ en ‘herziening van de mechanismen van loonvorming’.

Genoeg redenen dus om in de georganiseerde arbeidersbeweging een belangrijke kracht te zien om de neoliberale EU te bevechten; we kunnen er nog aan toevoegen dat een vakbondsbureaucratie niet de mogelijkheid heeft om van ‘vakbondspubliek’ te veranderen zoals een partijbureaucratie haar beoogde kiezerspubliek kan veranderen.

Van onderop
In werkelijkheid is er echter van een Europees georganiseerde arbeidersbeweging weinig te bespeuren. Het Europees Vakverbond (EVV) speelt officieel die rol, maar beperkt zijn rol tot ‘Europese sociale partner’ voor de Europese Commissie, lobbyen in de instellingen, en speelt niet eens een beduidende rol als Europese informatiebron voor de bonden in de lidstaten. Maar uiteindelijk is het EVV zo sterk of zo zwak als de nationale bonden het willen; fundamenteel kan de EVV niet veranderen zolang niet een aantal belangrijke nationale bonden de noodzaak van een Europese vakbeweging ingezien hebben. Initiatieven in die richting hoeven zeker niet te wachten tot alle neuzen in dezelfde richting staan. Niets belet Nederlandse, Franse, Belgische, of andere vakbondsactivisten initiatieven te nemen, een solidariteitsbijeenkomst te organiseren met de Grieken, symposia te beleggen die activisten uit diverse landen bijeen brengen om elkaar te informeren, enzovoorts.

Maar opdat het zover kan komen, zijn eerst grassroots-initiatieven nodig die zich kunnen onttrekken aan de bureaucratische routine en inspiratie bieden aan andere ‘verontwaardigden’. Een dergelijk initiatief bestaat sinds ongeveer een jaar in België: de ‘Comités Action Europe/Actiecomités Europa’ in Brussel. Het verenigt activisten van CSC-ACV en FGTB-ABVV, politieke en andersglobalistische activisten, en staat open voor iedereen die het Europees antisociaal beleid wil bestrijden; dat betekent natuurlijk ook en vooral: de Belgische versie van het bezuinigingsbeleid. Op het vlak van de informatieverspreiding werd over het ‘Europees economisch bestuur’ een brochure uitgegeven en een studiedag georganiseerd. Op diverse manifestaties werden pamfletten verdeeld. Op 15 oktober trok een bijeenkomst (Frans-Nederlands-Spaans) 200 belangstellenden, die zich daarna bij de betoging van indignados voegden. Op 6 juni 2011, toen over het sixpack nog gestemd moest worden, werd de Thalystrein met europarlementsleden naar Straatsburg tegengehouden in Brussel-Zuid. En op 17 januari 2012 werd het kantoor van de werkloosheidsadministratie bezet als protest tegen de ingrepen in de werkloosheidsvergoeding door de regering Di Rupo.

Momenteel worden nieuwe comités opgericht, die hopelijk ook voor een betere Nederlandstalige aanwezigheid zorgen. Hoe bescheiden ook , hoe groot ook het contrast tussen de ambities (‘de EU bestrijden!’) en de krachten, het is door een vermenigvuldiging van dergelijke initiatieven dat grotere delen van de vakbondsapparaten in beweging kunnen komen. Misschien kunnen ze zelfs de weg tonen naar gecoördineerde actie over de grenzen heen.

Reflectie
De Europese Unie, haar monetaire politiek en ‘economisch bestuur’ doen ook vanuit theoretisch standpunt heel wat vragen rijzen. We spreken bijvoorbeeld van het ‘neoliberaal beleid’ van de EU, en het lijdt geen twijfel dat de hele ‘eenmaking’ sinds Delors en de Eenheidsacte (1986) zich plaats in de wereldwijde overgang van het beheer van het kapitalisme van het fordisme naar het neoliberaal model. Men kan de politieke constructie EU beschouwen als het ‘lokale agentschap’ van deze transformatie, met als belangrijke kenmerken de overdracht van ongeveer een tiende van het BBP uit de post ‘lonen’ naar de post ‘winsten’, de afbouw van de fiscaliteit op deze winsten, en de ombouw van de staat van een (overdreven gesteld) herverdelingsinstrument naar een bewaker van het contractrecht, dit alles met de bedoeling de winstvoet te herstellen.

De Europese bezuinigingspolitiek, bewerkstelligd via het ‘Europees economisch bestuur’, is ongetwijfeld een facet van deze poging tot herstel van de winstvoet, waarbij de eurocrisis gebruikt wordt voor het toedienen van een shocktherapie aan de werkende klasse. Maar kan men werkelijk spreken van het veiligstellen van de winstvoet als de meeste economen, het IMF inclusief, uit dit alles alleen maar een zware en langdurige recessie zien voortkomen? Bovenop de inconsistenties van het neoliberalisme als dusdanig, zorgt de EU en vooral haar muntunie voor een blijvende patstelling. De linkse econoom Michel Husson stelt het zo: ‘Naast het improviseren van dag tot dag, bevindt Europa zich op een kruispunt: ofwel een stap voorwaarts naar een federalisme dat toelaat de schulden onmiddellijk gemeenschappelijk aan te pakken, ofwel het uiteenspatten van de eurozone. Aangezien de Europese heersende klassen noch voor de ene noch voor de andere optie willen kiezen, volgt een bestendige crisis.’

Herman Michiel is actief in het Comité Ander Europa, www.andereuropa.org.